STRES VE BAŞA ÇIKMA YÖNTEMLERİ
Stres, temelde kişinin çevresine, yaşadığı olaylara, içinde bulunduğu durumlara adaptasyon becerisidir. Yani ortalama bir stres düzeyi istenilen bir durumdur. Stres yaşamayan insan yoktur. Stres hiç olmazsa insanlar çevrelerinde olup bitenlere tepki veremezler. Bu yüzden stres hayatın bir parçasıdır. Ancak aşırı streste hayatımız oldukça zorlaşır. Aşırı stres, sürekli duyduğumuz, herkesin hayatının en az bir döneminde karşılaştığı bir durumdur. Kişinin sosyal, iş ve özel hayatıyla ilgili uyumunu bozar ve sınırlarını zorlar. Kişi yaşadığı stresi farkedebilmektedir. Stresi tanımlamak gerekirse, bireyin kendisini rahatsız eden bir ortamda organizmanın verdiği cevaptır. Ancak aşırı stres, aşırı enerji anlamına gelir ve bu da sıkıntı vermeye başlar. Bu yüzden stres seviyemiz olması gereken ortalama bir seviyede olmalıdır.
Aşırı stres zihnimizi ve fiziksel gücümüzü çok zorlayacağı için bizi yorar. Yaşamımıza olumsuz yönüyle bakar, karamsar bir ruh hali alırız. Bu stresin gerekenden fazla yaşanan istenmeyen halidir. Olumlu stres ise, amaca ulaşırken kendi sınırlarımızı yeterince kullanmamızı ve bu doyumu hissetmemizi sağlar. Bu olumlu tarafı nedeniyle kendimiz için çok yoğun ve uzun olmamak koşuluyla ortalama bir strese ihtiyacımız vardır.
Stresle Karşılaştığımızda Neler Yaşarız?
Üç aşamada stresle baş etmeye çalışırız. İlk olarak stres başladığında bize alarm verir. Savaşma ya da kaçma dönemidir. Bu dönemde beklenilen davranışların dışında davranmaya başlarız. Yani stresin ilk etkisi ortaya çıkar. Daha sonra stresli duruma direnmeye çalışırız. Bu dönemde strese uyum sağlarsak yani baş edebilirsek, her şey normale döner. Bazı olumsuz davranışlarımız olsa da, sonrasında durum normalleşir. Eğer direnemezsek tükenme aşaması başlar. Kişinin gayreti kırılır, mücadeleyi kaybeder. Artık bu duruma neden olan stres dışındaki tüm olaylardan da etkilenir duruma gelinir.
Aşırı Stres Belirtileri
Aşırı stres duygu, davranış, düşünme problemleri yarattığı kadar fiziksel sağlığımızı da birçok yönüyle etkiler.
Stresin belirtilerini şu şekilde detaylandırabiliriz:
Duygusal Belirtiler
• Kolayca sinirlemek ve karamsar olmak
• Kontrolü kaybetme ve boğulma hissi
• Zihni dinlendirmede zorluk
• Kendini yalnız, değersiz ve depresif hissetme
Düşünsel Belirtiler
• Kaygı
• Unutkanlık ve düzensizlik
• Yarışma düşüncesi
• Odaklanma sorunları
• Kararsızlık
• Karamsar olma, sadece olumsuz tarafı görme
Davranışsal Belirtiler
• İştah değişiklikleri
• Sorumluluktan kaçma
• Artan alkol ya da sigara kullanımı
• Tırnak yeme
• Ayak ya da bacak sallama
Fiziksel Belirtiler
• Düşük enerji
• Baş ağrısı
• Mide rahatsızlıkları
• Kas ağrısı
• Göğüs ağrıları, hızlı kalp atışı
• Sık soğuk algınlığı, enfeksiyon
• Uykusuzluk
• Cinsel ilgi kaybı ya da işlev bozukluğu
• Soğuk veya terli eller-ayaklar, kulakta çınlama, titreme
• Ağız kuruluğu, yutma güçlüğü
• Çenede kitlenme, diş gıcırdatma
Aşırı Stresle Başa Çıkma Yöntemleri
Aşırı stresle başa çıkabilmenin en önemli yollarından birisi zamanı kendimize olumlu kaynaklar yaratabilecek şekilde kullanmaktır. Yani düzenli bir şekilde her şeye vakit ayırmak gerekir. Sadece kendimizi zorunlu hissettiğimiz ders veya iş gibi durumlar değil; beslenme, çeşitli aktivite, eğlence, egzersiz gibi konulara da vakit ayrılmalıdır. Keyif alabileceğimiz fiziksel bir aktivitede bulunmak, egzersiz yapmak, vücudun fizyolojik şartlarını düzene sokmaktadır. Kalp daha rahat oksijen gönderir, bireyin zindeliği ve gücü artar. Stres hormonlarından kurtulmak kolaylaşır. Bu egzersizlerin yanında gevşeme hareketleri yapılması bedenin rahat bir şekilde kontrol edilmesini sağlar. Bunun için bir uzmandan yardım almak en iyisidir. Çünkü yapılması gereken egzersiz hareketlerini size iyi bir şekilde aktaracaktır. Bunun dışında beslenmeye dikkat edilmelidir. Kahve, çay, kola gibi içecekler stresi arttırır. Bitki içecekleri, meyve suları daha çok tercih edilmelidir. Hem enerji düzeyi hem de strese karşı oluşacak tepkiler düzeltilir.
Yanında keyif aldığınız kişilerle olan ilişkilerinizi ve sosyal etkinlikleri geliştirmek de stresi azaltmanıza büyük katkı sağlayacaktır. Karşıdaki kişiyle tartışırken sorumluluğu ona yüklemek yerine kendi üstüne almak daha olumludur. Farklı bir şeyler denemek de kişiyi rahatlatan aktivitelerdir. Örneğin imaj yenileyerek, konsere giderek, yürüyüş yaparak ortamın oluşturduğu stresten uzaklaşmaya katkı sağlar.
Kişinin kendisi ya da bir başkası hakkında sürekli olumsuz düşüncelere kapılması durumu daha da kötüleştirir. Örneğin iş veya okulda düşük bir performans gösteren bir kişi, bundan sonraki bütün olayların da böyle gerçekleşeceğini düşünmek yerine, daha iyi olabilirim diye düşünmesi kendisine pozitif olarak yansıyacaktır. Ayrıca bir problemi çözmek için bazı metotlardan faydalanılabilir. Bunun için; stres neden oldu, çözüm yolları nelerdir, sorunu sadece ben mi sorun olarak görüyorum gibi sorularla problem kontrol altına alınabilir.
Birçok kişi stresten kurtulmak için başka yolları seçer. Bunlar kesinlikle faydasızdır. Madde bağımlılığı, kontrolsüz bir şekilde alışveriş yapma, aşırı tepkisi gösterme, her şeyi içine atmak, içine kapanmak, aşırı yemek yemek streste etkili olmayan yöntemlerdir. Bunlar tam aksine vücudun dengesini daha da bozmaktadır.